दफा ३
परिभाषा
: विषय वा प्रसंगले अर्को अर्थ नलागेमा यस ऐनमा–
(क) “लागू औषध” भन्नाले–
(१) गाँजा,
(२) औषधोपयोगी गाँजा,
(३) अफीम,
(४) तैयारीको अफीम,
(५) औषधोपयोगी अफीम,
(६) कोकाको झार र पात, र
(६क) अफिम तथा कोकाको सारतत्व, मिश्रण वा लवण समेत मिसाई तयार गरिने कुनै पदार्थ ।
(७) नेपाल सरकारले समय समयमा नेपाल राजपत्रमा सूचना प्रकाशित गरी तोकिदिएका प्राकृतिक वा कृत्रिम लागू औषध तथा मनोदीपक पदार्थ (साइकोट्रपिक्स सब्स्टान्स) र तिनको लवणहरु तथा अन्य पदार्थ समेत सम्झनु पर्छ ।
(ख) “गाँजा” भन्नाले निम्नलिखित पदार्थहरु सम्झनु पर्छ ।
(१) भाँग र सिद्ध समेत गाँजा मूलको जुनसुकै बोटको पात र फूल,
(२) चरेस तथा गाँजाको बोटबाट प्राप्त गरिएको प्राकृतिक खोटो, लिस्सा र चोब,
(३) माथि उल्लेख गरिएकोमध्ये कुनै पदार्थ भएको सार, निस्सार, निष्कर्ष, मिश्रण तथा पेय ।
(ग) “औषधोपयागी गाँजा” भन्नाले गाँजाको निस्सासार वा निष्कर्ष सम्झनु पर्छ ।
(घ) “अफीम” भन्नाले अफीमको फूलको जमेको रस सम्झनु पर्छ ।
(ङ) “तयारी अफीम” भन्नाले सेवन गर्नको लागि तयार गरिएको अफीम र धुम्रपान गरिसकेपछिको अफीमको खार समेत सम्झनु पर्छ ।
(च) “औषधोपयोगी अफीम” भन्नाले औषधिको प्रयोजनको लागि कुनै विधि पुर्या ई तयार गरिएको कुनै रुपको अफीम सम्झनु पर्छ ।
(छ) “कोकाको झार र पात” भन्नाले सिंगल कन्भेन्शन अन नार्कोटिक ड्रग्स, १९६१ मा परिभाषा गरिएबमोजिम एरिथ«क्सिलोन मूलको जुनसुकै जातको झार र पात सम्झनु पर्छ ।
(ज) “तयारी” भन्नाले एक वा एकभन्दा बढी लागू औषधको मात्राको रुपमा तयार गरिने ठोस वा तरल मिश्रण सम्झनु पर्छ ।
(झ) “उत्पादन” भन्नाले गाँजाको बोटबाट गाँजा, भाँग, सिद्ध वा चरेस झिक्ने र कोकाको झारबाट पात झिक्ने काम सम्झनु पर्छ ।
(ञ) “निर्माण” भन्नाले उत्पादन गर्ने कार्य बाहेक लागू औषध निकाल्ने सबै किसिमको विधि सम्झनु पर्छ र यस शब्दले लागू औषध प्रशोधन गर्ने एक लागू औषधलाईअर्को लागू औषधमा परिणत गर्ने वा औषधको निमित्त बाहेक लागू औषध तयार गर्ने विधि समेत जनाउँछ ।
(ञ१) “कट्रोल डेलिभरी (नियन्त्रित भुक्तानी प्रविधि)” भन्नाले कुनै व्यक्तिले नेपाल …………….. बाट वा नेपाल …………… भई अन्य देशमा लागू औषधपठाएकोमा त्यस्तो लागू औषध जाने अन्तिम स्थान र लागू औषध प्राप्त गर्ने व्यक्ति पत्ता लगाउन औषध अनुसन्धान अधिकारीको प्रत्यक्ष निगरानीमा सो लागूऔषध सोही अवस्थामा वा सो लागू औषधको सट्टामा त्यस्तै अन्य कुनै सामान त्यस्तो लागू औषधको प्याकेट भित्र राखी पठाउने प्रविधि सम्झनु पर्छ ।
(ञ२) “अनुसन्धान अधिकारी” भन्नाले लागू औषध नियन्त्रणको अनुसन्धानको सिलसिलामा लागू औषध नियन्त्रण कानून कार्यान्वयन निकायको प्रमुखले तोकेको प्रहरी सहायक निरीक्षक वा खरिदार दर्जा सम्मको कर्मचारी सम्झनु पर्छ ।
(ञ३) “चिकित्सा केन्द्र” भन्नाले लागू औषध दुव्र्यसनीको उपचार तथा पुनस्थापन गर्न नेपाल सरकारले स्वीकृति दिएको चिकित्सा केन्द्र सम्झनु पर्छ ।
(ञ४) “दुव्र्यसन” भन्नाले स्वीकृति प्राप्त चिकित्सकको सिफारिश अनुसारको मात्रा र परिमाण भन्दा बढी वा बिना सिफारिश लागू औषध सेवन गर्ने कार्यलाई सम्झनु पर्छ ।
(ट) “औषध नियन्त्रण अधिकारी” भन्नाले दफा २१ बमोजिम नेपाल सरकारले नियुक्ति गरेको वा तोकेकोअधिकारी सम्झनु पर्छ ।
(ठ) “तोकिएको” वा “तोकिएबमोजिम” भन्नाले यस ऐन अन्तर्गत बनेको नियम वा जारी गरिएको आदेशमा तोकिएको वा तोकिएबमोजिम सम्झनु पर्छ ।
(क) “लागू औषध” भन्नाले–
(१) गाँजा,
(२) औषधोपयोगी गाँजा,
(३) अफीम,
(४) तैयारीको अफीम,
(५) औषधोपयोगी अफीम,
(६) कोकाको झार र पात, र
(६क) अफिम तथा कोकाको सारतत्व, मिश्रण वा लवण समेत मिसाई तयार गरिने कुनै पदार्थ ।
(७) नेपाल सरकारले समय समयमा नेपाल राजपत्रमा सूचना प्रकाशित गरी तोकिदिएका प्राकृतिक वा कृत्रिम लागू औषध तथा मनोदीपक पदार्थ (साइकोट्रपिक्स सब्स्टान्स) र तिनको लवणहरु तथा अन्य पदार्थ समेत सम्झनु पर्छ ।
(ख) “गाँजा” भन्नाले निम्नलिखित पदार्थहरु सम्झनु पर्छ ।
(१) भाँग र सिद्ध समेत गाँजा मूलको जुनसुकै बोटको पात र फूल,
(२) चरेस तथा गाँजाको बोटबाट प्राप्त गरिएको प्राकृतिक खोटो, लिस्सा र चोब,
(३) माथि उल्लेख गरिएकोमध्ये कुनै पदार्थ भएको सार, निस्सार, निष्कर्ष, मिश्रण तथा पेय ।
(ग) “औषधोपयागी गाँजा” भन्नाले गाँजाको निस्सासार वा निष्कर्ष सम्झनु पर्छ ।
(घ) “अफीम” भन्नाले अफीमको फूलको जमेको रस सम्झनु पर्छ ।
(ङ) “तयारी अफीम” भन्नाले सेवन गर्नको लागि तयार गरिएको अफीम र धुम्रपान गरिसकेपछिको अफीमको खार समेत सम्झनु पर्छ ।
(च) “औषधोपयोगी अफीम” भन्नाले औषधिको प्रयोजनको लागि कुनै विधि पुर्या ई तयार गरिएको कुनै रुपको अफीम सम्झनु पर्छ ।
(छ) “कोकाको झार र पात” भन्नाले सिंगल कन्भेन्शन अन नार्कोटिक ड्रग्स, १९६१ मा परिभाषा गरिएबमोजिम एरिथ«क्सिलोन मूलको जुनसुकै जातको झार र पात सम्झनु पर्छ ।
(ज) “तयारी” भन्नाले एक वा एकभन्दा बढी लागू औषधको मात्राको रुपमा तयार गरिने ठोस वा तरल मिश्रण सम्झनु पर्छ ।
(झ) “उत्पादन” भन्नाले गाँजाको बोटबाट गाँजा, भाँग, सिद्ध वा चरेस झिक्ने र कोकाको झारबाट पात झिक्ने काम सम्झनु पर्छ ।
(ञ) “निर्माण” भन्नाले उत्पादन गर्ने कार्य बाहेक लागू औषध निकाल्ने सबै किसिमको विधि सम्झनु पर्छ र यस शब्दले लागू औषध प्रशोधन गर्ने एक लागू औषधलाईअर्को लागू औषधमा परिणत गर्ने वा औषधको निमित्त बाहेक लागू औषध तयार गर्ने विधि समेत जनाउँछ ।
(ञ१) “कट्रोल डेलिभरी (नियन्त्रित भुक्तानी प्रविधि)” भन्नाले कुनै व्यक्तिले नेपाल …………….. बाट वा नेपाल …………… भई अन्य देशमा लागू औषधपठाएकोमा त्यस्तो लागू औषध जाने अन्तिम स्थान र लागू औषध प्राप्त गर्ने व्यक्ति पत्ता लगाउन औषध अनुसन्धान अधिकारीको प्रत्यक्ष निगरानीमा सो लागूऔषध सोही अवस्थामा वा सो लागू औषधको सट्टामा त्यस्तै अन्य कुनै सामान त्यस्तो लागू औषधको प्याकेट भित्र राखी पठाउने प्रविधि सम्झनु पर्छ ।
(ञ२) “अनुसन्धान अधिकारी” भन्नाले लागू औषध नियन्त्रणको अनुसन्धानको सिलसिलामा लागू औषध नियन्त्रण कानून कार्यान्वयन निकायको प्रमुखले तोकेको प्रहरी सहायक निरीक्षक वा खरिदार दर्जा सम्मको कर्मचारी सम्झनु पर्छ ।
(ञ३) “चिकित्सा केन्द्र” भन्नाले लागू औषध दुव्र्यसनीको उपचार तथा पुनस्थापन गर्न नेपाल सरकारले स्वीकृति दिएको चिकित्सा केन्द्र सम्झनु पर्छ ।
(ञ४) “दुव्र्यसन” भन्नाले स्वीकृति प्राप्त चिकित्सकको सिफारिश अनुसारको मात्रा र परिमाण भन्दा बढी वा बिना सिफारिश लागू औषध सेवन गर्ने कार्यलाई सम्झनु पर्छ ।
(ट) “औषध नियन्त्रण अधिकारी” भन्नाले दफा २१ बमोजिम नेपाल सरकारले नियुक्ति गरेको वा तोकेकोअधिकारी सम्झनु पर्छ ।
(ठ) “तोकिएको” वा “तोकिएबमोजिम” भन्नाले यस ऐन अन्तर्गत बनेको नियम वा जारी गरिएको आदेशमा तोकिएको वा तोकिएबमोजिम सम्झनु पर्छ ।