नियम २
परिभाषा
विषय वा प्रसङ्गले अर्को अर्थ नलागेमा यस नियमावलीमा,–
(क) “आधिकारिक प्रतिनिधि” भन्नाले दुर्घटना जा“च कार्यमा भाग लिनको
लागि नियम १३ बमोजिम नियुक्त व्यक्ति सम्झनु पर्छ ।
(ख) “आयोग” भन्नाले नियम १० बमोजिम गठन भएको दुर्घटना जा“च
आयोग सम्झनु पर्छ ।
(ग) “गम्भीर घाइते” भन्नाले दुर्घटनामा कुनै व्यक्तिलाई लागेको चोटपटक
वा त्यस्तो चोटपटकको कारण सृजना भएको देहायको कुनै अवस्था
सम्झनु पर्छ ः-
(१) घाइते भएकोे मितिले सात दिनभित्र अठ्चालीस घण्टा भन्दा बढी
अवधि अस्पतालमा भर्ना गर्नु परेको,
(२) औंला वा नाक सामान्य रुपमा भाँचिए बाहेक शरीरको कुनै हड्डी
भाँचिएको
(३) शरीरका कुनै अङ्गमा चोट लागेको कारणबाट अत्यधिक रक्तश्राव
भएको वा स्नायु, मांशपेशी वा नशामा क्षति पुगेको,
(४) शरीरको कुनै पनि आन्तरिक अङ्गमा चोटपटक लागेको,
(५) आगोको पोलाईबाट शरीरको पाँच प्रतिशत भन्दा बढी भागमा
असर पुगेको,
(६) संक्रमणीय वस्तु वा घातक विकिरणस“ग संसर्ग भएको प्रमाणित
भएको ।
(घ) “जा“च” भन्नाले दुर्घटनाको कारण पहिचान गर्ने, त्यसको तथ्य पत्ता
लगाई निष्कर्ष निकाल्ने, दुर्घटनामा भएका मानवीय तथा यान्त्रिक कमी
कमजोरी उजागर गर्ने, सुरक्षाको लागि अपनाउनु पर्ने उपायहरु
सिफारिस गर्ने र भविष्यमा दुर्घटनाको रोकथाम गर्ने उद्देश्यले कुनै
सूचनाको संकलन तथा विश्लेषण गर्ने समेतको प्रक्रिया सम्झनु पर्छ ।
(ङ) “डिजाइनकोे राज्य” भन्नाले वायुयानको किसिम डिजाइन गर्ने संस्था
रहेको राज्य सम्झनु पर्छ ।
(च) “दर्ताको राज्य” भन्नाले जुन राष्ट्रको वायुयान दर्ता किताबमा वायुयान
दर्ता गरिएको हो सो राज्य सम्झनु पर्छ ।
(छ) “दुर्घटना” भन्नाले मानव सहितको उडानको हकमा उडानको तयारीको
लागि कुनै व्यक्ति वायुयानभित्र प्रवेश गरेदेखि वायुयानबाट बाहिर
ननिस्कदासम्म र मानव रहितको उडानको हकमा उडानको तयारी देखि
त्यस्तो उडान समाप्त नभएसम्म भएको देहायको कुनै अवस्था सम्झनु
पर्छ ः-
(१) वायुयान वा वायुयानबाट उछिट्टिएको कुनै भागबाट वा जेट
ब्लास्टका कारणबाट कुनै व्यक्तिलाई चोटपटक लागेको वा निज
मरणासन्न घाइते भएको वा त्यस्तो व्यक्तिको मृत्यु भएको
तर प्राकृतिक वा आफ्नै कारणले वा अरुको आक्रमणबाट
घाइते भएको, मृत्यु भएको वा वायुयानमा यात्रु तथा चालकदलका
सदस्यको लागि निर्धारित स्थान भन्दा अन्यत्र लुके वा बसेको
कारण कुनै चोटपटक लाग्न गएको वा मृत्यु भएकोमा दुर्घटना
भएको मानिने छैन ।
स्पष्टीकरण :- यस उपखण्डको प्रयोजनको लागि “मृत्यु भएको” भन्नाले
दुर्घटना भएको तीस दिनभित्र सोही कारणले घाइते व्यक्तिको मृत्यु भएको
अवस्था समेतलाई जनाउ“छ ।
(२) कुनै वायुयानको संरचनात्मक अक्षुणता (ईन्टिग्रिटी) मा प्रतिकूल
असर पर्न गई सोको कारणबाट ठूलो मर्मत गर्नु पर्ने गरी वायुयान
क्षतिग्रस्त भएको वा वायुयानको संरचनात्मक प्रणालीमा गडबडी
भएको,
तर कुनै क्षति वायुयानको ईन्जिन, त्यसको काउलिङ्ग वा
सहायक पार्टपुर्जा वा प्रोपेलर, प्रोब्स, भेन्स, मुख्य रोटर ब्लेड, टेल
रोटर ब्लेड, पखेटाको टुप्पोको भाग, एन्टेना, टायर, ब्रेक, पाँग्रा
वा फेयरिंगसमा सीमित भएकोमा वा वायुयानको बाहिरी पत्रमा
साना चोट वा छिद्र भई क्षति भएकोमा यस खण्ड बमोजिम
दुर्घटना भएको मानिने छैन ।
(३) वायुयान अन्य वायुयान वा वस्तुस“ग ठक्कर खाएको, खसेको,
जलेको वा अन्य कुनै किसिमले नष्ट भएको,
(४) वायुयान हराएको वा पूर्ण रुपमा पहँुच बाहिर भएको ।
स्पष्टीकरण :- यस उपखण्डको प्रयोजनको लागि “वायुयान हराएको” भन्नाले
वायुयानको आधिकारिक खोजतलासको कार्य अन्त्य गरिएको वा दुर्घटनाग्रस्त
वायुयानको भग्नावशेष रहेको स्थान फेला नपरेको अवस्था समेतलाई
जनाउ“छ ।
(ज) “दुर्घटनाको राज्य” भन्नाले वायुयान दुर्घटना भएको राज्य सम्झनु
पर्छ ।
(झ) “निर्माताको राज्य” भन्नाले वायुयान निर्माण गर्ने संस्था रहेको राज्य
सम्झनु पर्छ ।
(ञ) “प्रमुख चालक” भन्नाले वायुयान उडानको अवधिभर वायुयानको
उडान र सुरक्षाको लागि जिम्मेवारी पाएको वायुयान चलाउने मुख्य
व्यक्ति सम्झनु पर्छ ।
(ट) “प्राधिकरण” भन्नाले प्रचलित कानून बमोजिम स्थापना भएको नेपाल
नागरिक उड्डयन प्राधिकरण सम्झनु पर्छ ।
(ठ) “फ्लाइट रेकर्डर” भन्नाले वायुयानमा जडान गरिएको उडान सम्बन्धी
जानकारी रेकर्ड गर्ने यन्त्र सम्झनु पर्छ र सो शब्दले फ्लाइट डाटा
रेकर्डर र ककपिट भ्वाइस रेकर्डर समेतलाई जनाउ“छ ।
(ड) “मन्त्रालय” भन्नाले संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालय
सम्झनु पर्छ ।
(ढ) “महानिर्देशक” भन्नाले प्राधिकरणको महानिर्देशक सम्झनु पर्छ ।
(ण) “वायुयान धनी” भन्नाले जसको नाममा वायुयान दर्ता भएको छ सो
व्यक्ति वा संस्था सम्झनु पर्छ र सो शब्दले कुनै वायुयान भाडामा
लिएको भए सो भाडामा लिने व्यक्ति वा संस्था समेतलाई जनाउ“छ ।
(त) “वायुयान सञ्चालक” भन्नाले प्रचलित कानून बमोजिम वायुयान
सञ्चालन गर्ने वा वायुयान सञ्चालन गर्न अख्तियारी पाएको व्यक्ति वा
संस्था सम्झनु पर्छ ।
(थ) “स्थानीय निकाय” भन्नाले गाउ“ विकास समिति वा नगरपालिका
सम्झनु पर्छ ।
(द) “सञ्चालकको राज्य” भन्नाले वायुयान सञ्चालकको प्रमुख
व्यावसायिक केन्द्र रहेको राज्य र त्यस्तो केन्द्र नरहेको अवस्थामा
वायुयान सञ्चालन गर्ने उद्देश्यले वायुयान सञ्चालक रहे बसेको राज्य
सम्झनु पर्छ ।
(ध) “सहचालक” भन्नाले प्रमुख चालकको सहयोगी भै वायुयान चलाउने
व्यक्ति सम्झनु पर्छ ।
(क) “आधिकारिक प्रतिनिधि” भन्नाले दुर्घटना जा“च कार्यमा भाग लिनको
लागि नियम १३ बमोजिम नियुक्त व्यक्ति सम्झनु पर्छ ।
(ख) “आयोग” भन्नाले नियम १० बमोजिम गठन भएको दुर्घटना जा“च
आयोग सम्झनु पर्छ ।
(ग) “गम्भीर घाइते” भन्नाले दुर्घटनामा कुनै व्यक्तिलाई लागेको चोटपटक
वा त्यस्तो चोटपटकको कारण सृजना भएको देहायको कुनै अवस्था
सम्झनु पर्छ ः-
(१) घाइते भएकोे मितिले सात दिनभित्र अठ्चालीस घण्टा भन्दा बढी
अवधि अस्पतालमा भर्ना गर्नु परेको,
(२) औंला वा नाक सामान्य रुपमा भाँचिए बाहेक शरीरको कुनै हड्डी
भाँचिएको
(३) शरीरका कुनै अङ्गमा चोट लागेको कारणबाट अत्यधिक रक्तश्राव
भएको वा स्नायु, मांशपेशी वा नशामा क्षति पुगेको,
(४) शरीरको कुनै पनि आन्तरिक अङ्गमा चोटपटक लागेको,
(५) आगोको पोलाईबाट शरीरको पाँच प्रतिशत भन्दा बढी भागमा
असर पुगेको,
(६) संक्रमणीय वस्तु वा घातक विकिरणस“ग संसर्ग भएको प्रमाणित
भएको ।
(घ) “जा“च” भन्नाले दुर्घटनाको कारण पहिचान गर्ने, त्यसको तथ्य पत्ता
लगाई निष्कर्ष निकाल्ने, दुर्घटनामा भएका मानवीय तथा यान्त्रिक कमी
कमजोरी उजागर गर्ने, सुरक्षाको लागि अपनाउनु पर्ने उपायहरु
सिफारिस गर्ने र भविष्यमा दुर्घटनाको रोकथाम गर्ने उद्देश्यले कुनै
सूचनाको संकलन तथा विश्लेषण गर्ने समेतको प्रक्रिया सम्झनु पर्छ ।
(ङ) “डिजाइनकोे राज्य” भन्नाले वायुयानको किसिम डिजाइन गर्ने संस्था
रहेको राज्य सम्झनु पर्छ ।
(च) “दर्ताको राज्य” भन्नाले जुन राष्ट्रको वायुयान दर्ता किताबमा वायुयान
दर्ता गरिएको हो सो राज्य सम्झनु पर्छ ।
(छ) “दुर्घटना” भन्नाले मानव सहितको उडानको हकमा उडानको तयारीको
लागि कुनै व्यक्ति वायुयानभित्र प्रवेश गरेदेखि वायुयानबाट बाहिर
ननिस्कदासम्म र मानव रहितको उडानको हकमा उडानको तयारी देखि
त्यस्तो उडान समाप्त नभएसम्म भएको देहायको कुनै अवस्था सम्झनु
पर्छ ः-
(१) वायुयान वा वायुयानबाट उछिट्टिएको कुनै भागबाट वा जेट
ब्लास्टका कारणबाट कुनै व्यक्तिलाई चोटपटक लागेको वा निज
मरणासन्न घाइते भएको वा त्यस्तो व्यक्तिको मृत्यु भएको
तर प्राकृतिक वा आफ्नै कारणले वा अरुको आक्रमणबाट
घाइते भएको, मृत्यु भएको वा वायुयानमा यात्रु तथा चालकदलका
सदस्यको लागि निर्धारित स्थान भन्दा अन्यत्र लुके वा बसेको
कारण कुनै चोटपटक लाग्न गएको वा मृत्यु भएकोमा दुर्घटना
भएको मानिने छैन ।
स्पष्टीकरण :- यस उपखण्डको प्रयोजनको लागि “मृत्यु भएको” भन्नाले
दुर्घटना भएको तीस दिनभित्र सोही कारणले घाइते व्यक्तिको मृत्यु भएको
अवस्था समेतलाई जनाउ“छ ।
(२) कुनै वायुयानको संरचनात्मक अक्षुणता (ईन्टिग्रिटी) मा प्रतिकूल
असर पर्न गई सोको कारणबाट ठूलो मर्मत गर्नु पर्ने गरी वायुयान
क्षतिग्रस्त भएको वा वायुयानको संरचनात्मक प्रणालीमा गडबडी
भएको,
तर कुनै क्षति वायुयानको ईन्जिन, त्यसको काउलिङ्ग वा
सहायक पार्टपुर्जा वा प्रोपेलर, प्रोब्स, भेन्स, मुख्य रोटर ब्लेड, टेल
रोटर ब्लेड, पखेटाको टुप्पोको भाग, एन्टेना, टायर, ब्रेक, पाँग्रा
वा फेयरिंगसमा सीमित भएकोमा वा वायुयानको बाहिरी पत्रमा
साना चोट वा छिद्र भई क्षति भएकोमा यस खण्ड बमोजिम
दुर्घटना भएको मानिने छैन ।
(३) वायुयान अन्य वायुयान वा वस्तुस“ग ठक्कर खाएको, खसेको,
जलेको वा अन्य कुनै किसिमले नष्ट भएको,
(४) वायुयान हराएको वा पूर्ण रुपमा पहँुच बाहिर भएको ।
स्पष्टीकरण :- यस उपखण्डको प्रयोजनको लागि “वायुयान हराएको” भन्नाले
वायुयानको आधिकारिक खोजतलासको कार्य अन्त्य गरिएको वा दुर्घटनाग्रस्त
वायुयानको भग्नावशेष रहेको स्थान फेला नपरेको अवस्था समेतलाई
जनाउ“छ ।
(ज) “दुर्घटनाको राज्य” भन्नाले वायुयान दुर्घटना भएको राज्य सम्झनु
पर्छ ।
(झ) “निर्माताको राज्य” भन्नाले वायुयान निर्माण गर्ने संस्था रहेको राज्य
सम्झनु पर्छ ।
(ञ) “प्रमुख चालक” भन्नाले वायुयान उडानको अवधिभर वायुयानको
उडान र सुरक्षाको लागि जिम्मेवारी पाएको वायुयान चलाउने मुख्य
व्यक्ति सम्झनु पर्छ ।
(ट) “प्राधिकरण” भन्नाले प्रचलित कानून बमोजिम स्थापना भएको नेपाल
नागरिक उड्डयन प्राधिकरण सम्झनु पर्छ ।
(ठ) “फ्लाइट रेकर्डर” भन्नाले वायुयानमा जडान गरिएको उडान सम्बन्धी
जानकारी रेकर्ड गर्ने यन्त्र सम्झनु पर्छ र सो शब्दले फ्लाइट डाटा
रेकर्डर र ककपिट भ्वाइस रेकर्डर समेतलाई जनाउ“छ ।
(ड) “मन्त्रालय” भन्नाले संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालय
सम्झनु पर्छ ।
(ढ) “महानिर्देशक” भन्नाले प्राधिकरणको महानिर्देशक सम्झनु पर्छ ।
(ण) “वायुयान धनी” भन्नाले जसको नाममा वायुयान दर्ता भएको छ सो
व्यक्ति वा संस्था सम्झनु पर्छ र सो शब्दले कुनै वायुयान भाडामा
लिएको भए सो भाडामा लिने व्यक्ति वा संस्था समेतलाई जनाउ“छ ।
(त) “वायुयान सञ्चालक” भन्नाले प्रचलित कानून बमोजिम वायुयान
सञ्चालन गर्ने वा वायुयान सञ्चालन गर्न अख्तियारी पाएको व्यक्ति वा
संस्था सम्झनु पर्छ ।
(थ) “स्थानीय निकाय” भन्नाले गाउ“ विकास समिति वा नगरपालिका
सम्झनु पर्छ ।
(द) “सञ्चालकको राज्य” भन्नाले वायुयान सञ्चालकको प्रमुख
व्यावसायिक केन्द्र रहेको राज्य र त्यस्तो केन्द्र नरहेको अवस्थामा
वायुयान सञ्चालन गर्ने उद्देश्यले वायुयान सञ्चालक रहे बसेको राज्य
सम्झनु पर्छ ।
(ध) “सहचालक” भन्नाले प्रमुख चालकको सहयोगी भै वायुयान चलाउने
व्यक्ति सम्झनु पर्छ ।